در یاری جستن از نماز و روزه 

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و هشتاد و هشتمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در یاری جستن از نماز و روزه» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۱۵۳ بقره﴾

ای اهل ایمان یاری جویید از صبر و از صلوة همانا که خداوند با صابران همراه است. 

از مضمون سخن چنین برمی‌آید که برای انجام کاری بزرگ باید کمک گرفت از صبر و صلوة و بعضی از مفسّران گفته‌اند صبر همان روزه است در کنار صلوة: 

صبر چو ابری است خوش، حکمت بارد از او
زانکه چنین ماه صبر بود که قرآن رسید (دیوان شمس) 

اگر کسی را در ضیافتی طبقی از هدیه آورند و آن هدیه خنجری و سپری و نیزه و کمانی باشد آن فرد در شگفت خواهد شد که آخر این مرا به چه کار آید اما اگر همین طبق را هنگامی که شخص در بیابانی به سوی مقصدی می‌رود و بیم حمله دیوان و دادن هست به او عرضه کنند، چقدر شاکر خواهد بود که چنین هدیه‌هایی دریافت کند! اکنون اگر آدمیان در جشن غفلت و بی‌خبری باشند و از طی طریق ستیز با ظلمت و ظلم و شوق به وصول محبوبی در آن سوی راه غافل مانده باشند صبر و صلوة ایشان را جز بازیچه‌ای نخواهد بود، زیرا ایشان به جایی نمی‌روند و کاری نمی‌خواهند بکنند که نیازی به استعانت از صبر و صلوة باشد، و اگر بالعکس کسی را در بیابان خوفناک دسته گُلی هدیه کنند آن دسته گل او را به چه کار خواهد آمد؟ آن کسی که با دیو درگیر است و هر لحظه باید مراقب چنگال تیز و ضربات مهلک او باشد حتی فرصت آن نخواهد داشت که آن دسته گل را دریافت کند.

گر زخم خوری بر رو، رو زخم دگر می‌جو
رستم چه کند در صف دسته گُل و نسرین را! (دیوان شمس) 

اما یاری جُستن از هر چیز نیاز به شناختن ماهیت آن چیز دارد، چنانکه اگر کسی را گویند در این کار از رایانه یاری بجوی باید که استفاده از رایانه را بداند وگرنه آن رایانه را بازیچه خواهد کرد و عمر به هدر خواهد داد. بیشتر مردمان از نماز و روزه یاری نمی‌طلبند و بهره‌ای نمی‌گیرند بلکه آن را به صورت یک عادت و سنت به جای می‌آورند و به بردن ثوابی و انجام فریضه‌ای دل خوش دارند، اما نماز می‌تواند کشتی عظیمی گردد که شخص را در دریای زندگی در وسط جامعه از طوفان‌ها و گردابها حفظ کند، و روزه می‌تواند شخص را بر نفس خویشتن توانا کند، زیرا وقتی نفس موقتاً به فرمان الهی از حلال پرهیز می‌کند قوّت پرهیز در او افزون می‌شود تا در مواجهه با حرام آن قدرت را به کار گیرد. دیگر آنکه شخص با این پرهیز قدر نعمت‌ها را بیشتر خواهد دانست و هنگام برخورداری لذت بیشتر خواهد برد. سوم آنکه با محرومان و مسکینان هم درد می‌شود و تجربه گرسنگی و محرومیت بر آگاهی و توسعه وجودی شخص موثر است.

چهارم اینکه اگر از بیش از یک میلیارد مسلمان تنها دویست میلیون نفر در ماه رمضان روزه واقعی گیرند بدین معنی که یک وعده از غذای خود را بکاهد، مصرف غذا به قدر شش میلیارد وعده در ماه پایین می‌آید و این خود به منزله تولید شش میلیارد وعده غذاست و اگر همه مسلمانان روزه گیر بهای سی وعده غذا را که نخورده‌اند و از هزینه‌شان کاسته شده است به نیازمندان نثار کنند جامعه مسلمان می‌تواند در هر سال معادل شش میلیارد وعده غذا به سفره گرسنگان در جهان کمک کند و این کمک کوچکی نیست، زیرا معادل یک وعده غذای کل ساکنان زمین خواهد بود. و این نیز نعی استعانت از روزه است. پنجم آنکه پایین آوردن میزان مصرف غذا به مقدار یک سوم، به تایید متخصّصان، موجب افزایش سلامتی است، زیرا بسیاری از پزشکان معتقدند یک سوم غذایی که خورده می‌شود به طور متوسط بیش از ضرورت است و کمکی به بدن نمی‌کند مشکلاتی نیز می‌آفریند و به طور کلی کم کردن غذا در اکثر مردمان موجب افزایش سلامتی است و اینکه در حدیث آمده است که: «صوموا تصحّوا روزه بگیرید تا سالم بمانید» یک واقعیت پزشکی است. ششم آنکه وقتی شخص مصرف غذا را پایین آورد مقداری وقت که صرف خرید و خوردن و تدارک مقدمات آن می‌گردد برای او ذخیره می‌شود که می‌تواند آن وقت را در خوردن طعام‌های معنوی صرف کند. 

اندرون از طعام خالی دار
تا در او نور معرفت بینی 
تهی از حکمی به علت آنک
که پُری از طعام تا بینی (سعدی) 

روزه گرفتن در ماه رمضان می‌تواند سرمشقی شود برای شخص که در تمام سال روزه را ادامه دهد و به طور کلی زندگی تازه‌ای را آغاز کند و به تدریج از طعام زمینی به مائده‌های آسمانی میل کند و لذات خود را از مرتبه حسی به مرتبه عقلی ارتقا دهد، چنانکه مسیحیان در مراسم Lent که چهل روز است از خوردن می‌کاهند و به اندیشیدن و خواندن و خدمت خلق کردن می‌پردازند. 

تا جنین بُد آدمی خونخوار بود
بود او را بود از خون تار و پود 
از فطام خون غذایش شیر شد
وز فطام شیر لقمه گیر شد 
از فطام لقمه لقمانی شود
طالب مطلوب پنهانی شود (مثنوی) 

شک نیست که هر روزه‌دار باید با طبیبی حاذق و پاکدل مشورت کند، زیرا بسیار باشد که مزاج شخصی و نوع زندگی و کار او با گرفتن روزه به کیفیت سنتی مناسب نیست و خداوند نیز در قرآن بیمار و مسافر را از روزه معاف کرده و نیز نخواسته است که آدمیان در گرفتن روزه به منتهای طاقت و تحمّل خود برسند بلکه باید در این روزه گرفتن در وسع باشند. بنابراین اگر روزه کسی را به طاقت می‌رساند یا زیانهای معقولی برای او در بردارد از آن معاف خواهد بود، بلکه پرهیز از آن واجب است.